ในระยะเวลาที่ผ่านมาการพัฒนาประเทศส่งผลให้เศรษฐกิจมีการเจริญเติมโตอย่างรวดเร็ว มุ่งสู่กระแสโลกาภิวัตน์ ที่นำไปสู่ภาวะความทันสมัย ประกอบกับวิกฤติทางเศรษฐกิจ ปี 2540 ได้ส่งผลกระทบอย่างมากต่อโครงสร้างทางสังคมไทยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ โดยเฉพาะในด้านวิถีชีวิตของคน จากวิถีชีวิตสังคมเกษตรเป็นสังคมอุตสาหกรรม อีกทั้งความก้าวหน้าอย่างรวดเร็วทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ตลอดจนอิทธิพลของสื่อและการรับวัฒนธรรมต่างชาติเข้ามาโดยขาดการเลือกสรรคัดกรอง รวมทั้งการใช้ชีวิตรักสนุก สะดวกสบาย เหล่านี้ล้วนมีผลกระทบต่อสุขภาพหลายๆด้าน ถ้าหันกลับมามองวิถีชีวิตพอเพียง น่าจะเป็นช่องทางที่มุ่งหวังให้ประชาชนคนไทยมีวิถีชีวิตที่มีความสุขยั่งยืน นำไปสู่สุขภาวะที่ดีขึ้น รวมทั้งมีความรอบรู้ ทัศนคติ ค่านิยมที่ใฝ่ดี ที่ทำให้มีเจตนารมณ์ที่มุ่งมั่นในการมีพฤติกรรมสุขภาพที่ดี แล้วนำไปสู่สุขภาวะที่สมบูรณ์แข็งแรงทั้งทางร่างกาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ
จากกระแสหลักของการพัฒนาที่นำไปสู่ภาวะความทันสมัย ในกระแสโลกาภิวัตน์ ทิศทางการพัฒนาประเทศที่ขาดความสมดุล กระบวนการพัฒนาอุตสาหกรรม (Industrialization) และการเป็นเมือง (Urbanization) เป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตที่กำหนดแบบแผนการดำเนินชีวิตแบบบริโภคนิยม วัตถุนิยม ที่ให้ความสำคัญแก่วัตถุมากกว่าจิตใจ คือ มีความพรั่งพร้อมทางวัตถุ ยึดถือวัตถุมากกว่าจิตใจหรือคุณค่าของความเป็นคน ที่มิได้ทำให้คนในสังคมมีวิถีชีวิตที่เป็นสุข กลับนำไปสู่การบั่นทอนสุขภาพทั้งทางกาย จิต สังคมและจิตวิญญาณอย่างมาก โดยละเลยกับสุขภาพมุ่งแสวงหาความสนุกสนานทางวัตถุและความสะดวกสบาย อีกทั้งเมื่อโครงสร้างทางสังคมเปลี่ยนไปทำให้วิถีชีวิตของคนเปลี่ยน เช่น การทำมาหากินที่จำเป็นต้องดิ้นรนต่อสู้กับความฝืดเคืองทางเศรษฐกิจ ตลอดจนการแก่งแย่งกันในอาชีพการงานและรายได้ทำให้เกิดความเครียด ปัญหาสุรา ยาเสพติด อาชญากรรม ฆ่าตัวตาย การเอารัดเอาเปรียบ รวมทั้งอิทธิพลทางลบของสื่อมวลชนและการรับวัฒนธรรมต่างชาติเข้ามาโดยขาดการเลือกสรรคัดกรอง เหล่านี้ล้วนมีผลกระทบต่อสุขภาพตามมา เช่นเดียวกับศิริเพ็ญ ศุภกาญจนกันติ (2547) กล่าวว่า ภาวะความเป็นเมืองหรือภาวะความทันสมัยไม่ได้มีผลต่อประชากรในด้านเศรษฐกิจเท่านั้น แต่ยังมีผลต่อรูปแบบทางสังคมอื่นๆ ด้วย ได้แก่ การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิต ในด้านค่านิยม รูปแบบการประกอบอาชีพ และพฤติกรรมการบริโภคที่เปลี่ยนแปลงไปในทางลบ ความเร่งรีบ ความเครียดจากการทำงาน ค่านิยมตะวันตก และลักษณะอาชีพที่ไม่ต้องใช้แรง ต่างเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดปัญหาสุขภาพ การดูดซับวัฒนธรรม (Cultural assimilation) Sen (2000) กล่าวถึงประเด็นนี้ไว้ว่า “...ทั้งหมดนี้เกี่ยวข้องกับ อำนาจคุกคามของวัฒนธรรมและวิถีชีวิตแบบตะวันตก ที่จะฝังกลบวิถีการดำรงชีวิต (Models of living) และ ขนบธรรมเนียมทางสังคม (Social norms) แบบดั้งเดิม” แต่ก็ไม่อาจปฏิเสธได้ว่ามีอิทธิพลก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทิศทางการดำเนินชีวิตได้ดังนี้คือ
วิถีชีวิตครอบครัวเปลี่ยนแปลงไป จากครอบครัวขยายเป็นครอบครัวเดี่ยวมากขึ้น และภายในครอบครัวเดี่ยวยังพบว่ามีลักษณะแตกต่างย่อยลงไปอีก เช่น ครอบครัวเดี่ยวที่พ่อแม่อาจไม่ได้อยู่ร่วมกับลูกด้วยปัจจัยต่างๆทางสังคม เช่น เข้ามาใช้แรงงานในเมือง เด็กถูกทอดทิ้งกับตายายหรือญาติทำให้เด็กเกิดความว้าเหว่เกิดปัญหาทางจิตเด็ก หรืออาจถูกคนใกล้ชิดข่มขืน ส่วนครอบครัวแตกแยกที่พ่อไปทางแม่ไปทาง ตลอดจนพบว่าแนวโน้มในสังคมไทยกำลังมีครอบครัวแบบนี้เพิ่มมากขึ้น ทำให้เป็นความสัมพันธ์ของครอบครัวที่ต่างคนต่างอยู่ มีความผูกพันกันในครอบครัวน้อยลงไม่มีเวลาให้แก่กันละกันเพราะมัวแต่หาเงินเป็นตัวตั้งจึงเกิดปัญหาครอบครัว บางครอบครัวพ่อแม่ไปคนละทางต่างไปมีความสัมพันธ์กับคนอื่นนอกบ้านนำไปสู่ครอบครัวแตกสลาย ลูกที่ถูกทอดทิ้งให้อยู่กับพี่เลี้ยงในบ้านอยู่แล้ว กลับถูกตอกซ้ำกับปัญหาครอบครัว ทำให้เด็กขาดความอบอุ่นไม่มีที่พึงพิงทางจิตใจนำไปสู่ การติดยาเสพติด อาชญากรรม การสำส่อนทางเพศ การติดเชื้อเอดส์และการฆ่าตัวตายในที่สุด อีกทั้งการอยู่ร่วมกันในฐานะเป็นสามีภรรยาอย่างไม่ถูกต้องมีมากขึ้นทั้งในวัยเรียนและวัยแรงงานก่อให้เกิดการท้องก่อนแต่ง แล้วนำไปสู่การทำแท้ง ที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพและอาจถึงชีวิตได้หรืออาจติดคุกในระหว่างการทำแท้งอยู่ แต่ถ้ามีการดำเนินการตั้งครรภ์ต่อไปอาจจะส่งผลกระทบทั้งตัวแม่และเด็กเองที่ไม่ได้ถูกยอมรับจากสังคมนำไปสู่ปัญหาปัญหาสุขภาพจิต เด็กถูกทอดทิ้งและการฆ่าตัวตายได้ในที่สุด โดยเฉพาะการล้มสลายของสถาบันครอบครัวก่อให้เกิดปัญหาทางศีลธรรมและปัญหาสังคมอื่นๆอีกมากมาย ฉะนั้นระบบอุปถัมภ์ ซึ่งแต่เดิมเป็นคุณค่าที่สร้างสรรค์ปลูกฝังความสัมพันธ์ฉันญาติมิตรที่คนมีความสัมพันธ์กัน ช่วยเหลือเกื้อกูล พึงพาอาศัยมีมิตรไมตรีที่ดีต่อกันได้แปรเปลี่ยนไปเป็นความสัมพันธ์เชิงอำนาจและเงินตราที่ทำให้คนมีแต่เห็นแก่ตัวเอาเปรียบซึ่งกันและกัน นับถือเงินตรามากกว่าจิตใจนำไปสู่ปัญหาความเครียด อาชญากรรมและฆ่าตัวตาย วิถีชีวิตการรับประทานอาหาร สังคมยุคใหม่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมการบริโภค ซึ่งจะส่งผลต่อ ภาวะสุขภาพ (Health status) ดังเช่นที่ Nelson (1956) อ้างใน เกื้อ วงศ์บุญสิน,2545) สรุปความสัมพันธ์ระหว่างการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคม ตามกระแสตะวันตกว่ามีผลต่อภาวะสุขภาพ ดังนั้นกระแสโลกาภิวัตน์เป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมการบริโภคเนื่องจากวิถีชีวิตการกินได้เปลี่ยนแปลงไปจากสังคมเดิม โดยกำหนดแบบแผนการบริโภคแก่ผู้คนจำนวนมาก ทำให้ผู้คนในสังคมมีวิสัยทัศน์ในการดำรงชีพรูปแบบเดียวกันไปหมด ได้แก่ การดำเนินชีวิตภายใต้ความต้องการและรสนิยมที่ถูกสังคมอุตสาหกรรมเป็นตัวชี้นำกำหนดเท่านั้นโลกาภิวัตน์ส่งผลต่อ พฤติกรรมการบริโภคอย่างหลีกเหลี่ยงไม่ได้โดยผ่านสื่อต่างๆ มีการโหมโฆษณารณรงค์เพื่อขายและมีการกินตามกระแสสังคม เช่น อาหารฟาสต์ฟูดในประเทศไทย ทุกวันนี้จะสังเกตเห็นว่า คนไทยพยายามที่จะพัฒนาระบบคุณค่าและรูปแบบการบริโภคตามกระแสของผู้คนทั่วโลกที่มีวัฒนธรรมแตกต่างออกไป ทุกแห่งจะมีร้านอาหารประเภทฟาสต์ฟูดเช่นเดียวกับในประเทศอื่นๆ เช่น McDonald’s, Pizza Hut, Daidomon อยู่มากมาย และแม้ว่าร้านอาหารฟาสต์ฟูดจะตั้งอยู่บริเวณที่ไม่ใช่ย่านนักท่องเที่ยวก็ตาม จะพบว่าในร้านเต็มไปด้วยลูกค้าที่เป็นคนไทย โดยเฉพาะวัยรุ่น การบริโภคอาหารฟาสต์ฟูด เป็นอาหารที่มีคุณค่าทางอาหารน้อย นำไปสู่ปัญหาโรคอ้วนและโคเรสเตอร์รอล (Cholesterol)ในเลือดสูง ประกอบกับระบบสื่อสารและการโฆษณา มีการสื่อสารที่ทำให้ผู้บริโภคเข้าใจผิด หรือเป็นการสร้างเอกลักษณ์โดยการเบนประเด็นออกจากคุณค่าทางโภชนาการทำให้การบริโภคที่ไม่เป็นไปตามสุขโภชนาการมีเพิ่มขึ้น การโฆษณาอาหารไม่ใช่สิ่งที่ “ตรงไปตรงมา” เช่นการโฆษณาน้ำผลไม้กระป๋องชนิดหนึ่งที่ให้มดแดงแบกผลไม้สดไปทิ้งและหันมาดื่มผลไม้กระป๋อง หรือเป็นการโฆษณาที่จูงใจวัยรุ่น เช่น คนยุคใหม่ต้องดื่ม... ซิ หรือผลิตภัณฑ์เพื่อผิวขาวที่ทำให้วัยรุ่นสับสน และหลงกลการโฆษณา นอกจากนี้ กนกศักดิ์ แก้วเทพ (2546) ได้กล่าวถึงอิทธิพลของ สื่อสารมวลชน ว่าสื่อยังกำหนดจิตสำนึกของคนในสังคมได้ หรือ การครอบงำทางวัฒนธรรม (Cultural domination) หรือ การครอบงำความคิด (Hegemony) นั่นเอง การดูโทรทัศน์ จะทำให้คนมีเวลาในการทำกิจกรรมอย่างอื่นน้อยลง ซึ่งรวมถึงกิจกรรมที่ใช้แรง (Physical activities) ต่างๆ และทำให้เกิดความอ้วนได้ งานวิจัยของมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด (อ้างโดย ศูนย์วิจัยเนสท์เล่ ประเทศไทย) พบว่า เด็กที่ดูโทรทัศน์มากเกินไปจะรับประทานผักน้อยลง โดยทำการศึกษาพฤติกรรมของเด็กอเมริกัน พบว่า ถ้าเด็กใช้เวลาในการดูโทรทัศน์เพิ่มขึ้นวันละ 1 ชั่วโมง เขาก็จะรับประทานผักน้อยลงไปอีก โดยให้เหตุผลว่า มีความเป็นไปได้สูงที่เด็กเหล่านั้นจะได้รับอิทธิพลจากการโฆษณา ที่ชักจูงให้รับประทาน “อาหารขยะ” (Junk food) มากขึ้น รวมไปถึงการใช้คอมพิวเตอร์ที่มากขึ้นอีกด้วยซึ่งเป็นผลของการพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศ การโฆษณาสินค้าและการสื่อสารสามารถทำให้ผู้บริโภคเข้าใจผิด (Misled) ตัวอย่างเช่น การเสนอภาพของเด็กสาวหุ่นดีกำลังกินช็อกโกแลต กลยุทธ์ของการโฆษณาส่วนใหญ่จะออกมาในรูปแบบของการจ้างนักร้อง นักแสดงและนักกีฬา หรือ บุคคลที่มีชื่อเสียงด้านอื่นๆ มาทำการโฆษณา ซึ่งจะมีผลอย่างมาก ดังเช่นBerlau ( 2002 อ้างจากศิริเพ็ญ ศุภกาญจนกันติ) กล่าวว่า “อาหารขยะ” อาหารที่มีไขมันและน้ำตาลสูง และ อาหารที่มีคุณค่าทางอาหารต่ำ จะยังคงเป็นข้อถกเถียง (Controversial) กระแสดังกล่าวถูกคาดการณ์ว่าจะดำเนินต่อไป และอาจรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ จนลามไปถึงสินค้าที่ทำให้ผู้บริโภคขาดการออกกำลังกาย เช่น โทรทัศน์ด้วย ดังนั้นประเทศสหรัฐอเมริกากำลังจะดำเนินการจัดเก็บภาษีจากน้ำอัดลม (Soft drinks) ขนมขบเคี้ยว (Snack food) ลูกกวาด และหมากฝรั่ง รวมทั้งมีการยื่นข้อเสนอในรัฐแคลิฟอเนียร์ให้รัฐทำการศึกษาความเป็นไปได้ (Feasibility study) ในการเก็บภาษีจาก “อาหารขยะ” (Junk food) เพื่อนำมาเป็นเงินทุนสำหรับบริการสุขภาพและทันตสุขภาพเด็ก เพราะอาหารพวกนี้นอกจากมีไขมันสูงทำให้อ้วน ไขมันอุดตันในเส้นเลือด โรคหัวใจแล้วยังมีผลต่อกระดูก และฟันด้วย ในด้านหนึ่ง พฤติกรรมการใช้ชีวิตที่เปลี่ยนไปจากวิถีชีวิตแบบเดิม ทำให้ลักษณะของความต้องการอาหารเปลี่ยนแปลงไป ชีวิตประจำวันของคนสมัยใหม่เร่งรีบที่ต้องออกจากบ้านไปทำงานตั้งแต่เช้าตรู่ กว่าจะกลับถึงบ้านก็เย็นค่ำ ผู้คนต่างมีวิถีชีวิตที่เร่งรีบ เมื่อกลับบ้านก็ต้องการประหยัดเวลาไว้เพื่อการพักผ่อน จึงทำให้เกิดการใช้เวลาในการปรุงและรับประทานอาหารน้อยลง ความเร่งรีบมีผลต่อไปยังพฤติกรรมการบริโภค กล่าวคือ อาหารที่รับประทาน ต้องมีการปรุง หรือตระเตรียม (Preparation) อย่างรวดเร็ว และใช้เวลาในการรับประทานน้อย เพื่อให้ประหยัดเวลาที่สุด เป็นโอกาสให้ “อาหารจานด่วน” (Fast foods) แบบตะวันตก เช่น แฮมเบอร์เกอร์ (Hamburger) แซนด์วิช (Sandwich)หรือ ฮ็อทดอก (Hotdog) พิซซ่าแม้กระทั้งบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปเข้ามาเป็นทางเลือกในการรับประทานในชีวิตประจำวัน รวมทั้งกระแสการบริโภคนิยมที่นิยมอาหารแบบอาหารจานด่วน (fast food) มีเพิ่มมากขึ้น อาหารที่ไม่ค่อยมีคุณค่า เช่นอาหารถุงที่ปรุงขึ้นโดยแม่ค้าที่ไม่มีคุณภาพทั้งวัตถุดิบและสารปรุงแต่ง อาหารจำพวกไขมันสูง ซึ่งมีคุณค่าทางอาหารน้อย กินแล้วก่อให้เกิดโรคอ้วนและปัญหาสุขภาพตามมา รวมทั้งไก่ทอด KFC ที่ใช้ความร้อนสูงในการปรุงที่อาจส่งผลให้เกิดมะเร็ง สง่า ดามาพงษ์ (2550) กล่าวว่า “พฤติกรรมการกินที่กลายเป็นแฟชั่นและความทันสมัย การกินอาหารไทย ถือว่า เป็นวิถีชีวิตของคนไทย เป็นวัฒนธรรมของชาติ พฤติกรรมการกินที่เปลี่ยนแปลงไป โดยไปยึดว่า อาหารตะวันตกทันสมัย ทำให้ความรู้สึกความภาคภูมิใจในชาติลดลง ไม่ยอมกินน้ำพริก ปลาทู เพราะจะถูกมองว่า ไม่ทันสมัย” ซึ่งกลายมาเป็นพฤติกรรมที่น่าเป็นห่วง อาทิ การกินผักน้อยลง ซึ่งเป็นผลมาจากการการกินฟาสต์ฟู้ดที่มีผักน้อย มีการกินแป้งแทนข้าวมากขึ้น อาทิ ขนมปัง บะหมี่ อาหารเหล่านี้ทำมาจากข้าวสาลี ซึ่งเราผลิตเองไม่ได้ต้องนำเข้ามา
ในอีกด้านหนึ่ง กระแสโลกาภิวัตน์เป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมบริโภค นับตั้งแต่เริ่มใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจตั้งแต่ปี พ.ศ.2504 เป็นต้นมา นับเป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในโครงสร้างเศรษฐกิจ นั่นคือ การนำเข้าสู่ระบบการผลิตแบบอุตสาหกรรม ภายใต้ระบบทุนนิยมแบบตลาดซึ่งในปัจจุบันทำให้อุตสาหกรรมอาหาร การค้า และบริการ ขยายตัวอย่างรวดเร็ว (ณรงค์ เพ็ชรประเสริฐ, 2541) ทำให้อาหารปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ เติบโตตามไปด้วย มีผลกระทบอย่างมากในด้านสุขภาพ เช่น ภาวะการบริโภคอาหารที่เป็นไปในทางที่มากเกินความจำเป็น อันได้แก่ การบริโภค ไขมัน คาร์โบไฮเดรต และ เกลือ รวมถึง การได้รับสารอาหารที่ไม่มีประโยชน์ เช่น สารปรุงแต่งสี ปรุงแต่งรส น้ำอัดลม ขนมขบเคี้ยว และ อาหารจำพวกแป้งและน้ำตาล ประกอบกับผู้บริโภคในสังคมเมืองมักมีพฤติกรรมการบริโภคที่ไม่เหมาะสม เช่น กินจุบจิบ กินอาหารรสจัด และดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ที่นำไปสู่ปัญหาสุขภาพมากมาย ในกรณีของประเทศไทย สามารถคาดการณ์ได้ว่า มีความเป็นไปได้สูงที่ประชากรจะหันมารับประทานอาหารจานด่วนซึ่งมีราคาแพงกว่าอาหารข้างทาง และทำให้เกิดภาวะเสี่ยงต่อการเป็นโรคในที่สุด เกื้อ วงศ์บุญสิน (2545) กล่าวว่า การรับประทานอาหารนอกบ้านกำลังกลายเป็นส่วนหนึ่งของการพักผ่อนในสังคมไทย และกำลังเป็นที่นิยมเพิ่มขึ้นในปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นการรับประทานอาหารร่วมกันในครัวเรือนหรือเปิดโอกาสในการสังสรรค์ (ร้านอาหารที่ได้รับความนิยมสูงสุดก็คือร้านอาหารญี่ปุ่น)สอดคล้องกับการวิเคราะห์ของ Kurz (1997 อ้างใน ศิริเพ็ญ ศุภกาญจนกันติ ,2547) ได้กล่าวถึงพฤติกรรมการเปลี่ยนแปลงการบริโภคของคนไทย ที่หันมารับประทานอาหารนอกบ้านกันมากขึ้น ถึงแม้ปัจจุบันได้มีการประยุกต์อาหารไทยดั้งเดิมให้มาเป็นอาหารจานด่วนแบบไทยที่พบได้ตามสวนอาหาร (Food court) ตามห้างสรรพสินค้าทั่วไป และกำลังได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะใช้เวลาในการรับประทานน้อย และไม่ต้องเสียเวลาในการเตรียมและปรุงอาหารเอง รวมทั้งยังมีคุณค่าทางโภชนาการสูงกว่าอาหารจานด่วนแบบตะวันตก (สง่า ดามาพงษ์, 2547) แต่อาหารพวกนี้ก็จะมีสารปรุงแต่งจำนวนมากโดยเฉพาะ ผงชูรสและสารกันบูดที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ วัฒนธรรมตะวันตกนี้ยังทำให้พฤติกรรมการเลือกรับประทานของประชากรในท้องถิ่นเปลี่ยนแปลงไป นั่นคือ อาหารจานด่วนแบบตะวันตกเข้ามาเป็นตัวเลือกหนึ่งแทนที่อาหารท้องถิ่นแบบดั้งเดิม (Traditional food) (กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข, 2547) เดิมการรับประทานอาหารของไทยเป็นการทานอาหารที่ปรุงขึ้นเอง มีความสดใหม่ และอาหารที่มีส่วนประกอบของสมุนไพรจำนวนมาก ทำให้ชีวิตคนไทยสมัยก่อนมีสุขภาพที่ยั่งยืน
วิถีชีวิตการทำงาน กระแสโลกาภิวัตน์ ทำให้คนหมกมุ่นอยู่แต่ในเรื่อง ค้าขาย ขาดทุนกำไรทางวัตถุเงินตราเป็นใหญ่ คนทำงานหามรุ่งหามค่ำโดยไม่มีวันพักผ่อน ทำให้ร่างกายอ่อนเพลีย และเครียดส่งผลกระทบต่อสุขภาพ ในกระแสสังคมปัจจุบันกระตุ้นให้คนส่วนใหญ่ให้ความสำคัญกับการหาเงินหารายได้ โดยไม่ตระหนักถึงสุขภาพ (จรัส สุวรรณเวลา ,2546) ประกอบกับระบบการบริหารทรัพยากรบุคคลส่วนใหญ่ในปัจจุบันกลับถูกออกแบบเพื่อการควบคุม เพิ่มพฤติกรรมที่เป็นมาตรฐานเดียว ให้รางวัลกับการทำตามระเบียบกติกาอย่างเคร่งครัด จากกระแสการเปลี่ยนแปลงของโลกภายนอก เมื่อผนวกเข้ากับโครงสร้างการทำงานและการบริหารทรัพยากรบุคคลแบบนี้ ยิ่งก่อให้เกิดวัฒนธรรมการทำงานแบบต่างคนต่างอยู่ ไม่มีการประสานกิจกรรมระหว่างกัน นำไปสู่การแก่งแย่งชิงดีชิงเด่น ตัวใครตัวมันเอาเปรียบกันไม่มีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่เหมือนแต่ก่อนที่สังคมมีความรักความสามัคคีกัน สิ่งเหล่านี้จะนำไปสู่ปัญหาความเครียด และปัญหาสุขภาพจิตตามมา ส่วนการเข้าสู่ภาวะการทำงาน นั่งโต๊ะ (Sedentary activities) หรือ พนักงานบริษัท (ที่เรียกว่า White-collar worker) มีมากขึ้น จากสถิติพบว่า สัดส่วนการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวเกิดขึ้นมากในเขตเมือง เมื่อเทียบกับระดับประเทศ แนวโน้มของกลุ่มบุคคลวัยทำงานที่อยู่ในเมืองใหญ่มีความผิดปกติของระดับไขมันในเลือดมากขึ้น และกลุ่มอาชีพผู้บริหารมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจขาดเลือด จากระบบการทำงานประกอบกับจากวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจปี 2540 จึงส่งผลให้เกิดความเครียดปัญหาโรคจิตโรคประสาท การฆ่าตัวตาย และอาชญากรรม และอาจนำไปสู่พฤติกรรมการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์กันมากขึ้นจึงน่าจะเป็นไปในทิศทางที่เป็นผลร้ายต่อสุขภาพในที่สุด เช่นการดื่มสุรานำไปสู่อุบัติเหตุ การทารุณกรรมทางเพศ ซึ่งนำมาซึ่งปัญหาสุขภาพตามมา รวมทั้งปัญหาสุขภาพกายและสุขภาพจิตตามมา จากสถิติพบว่า สัดส่วนการเปลี่ยนแปลงดังกล่าว เกิดขึ้นมากในเขตเมือง โดยเฉพาะกลุ่มผู้บริหารหรือกลุ่มผู้มีรายได้สูง ที่มีกิจวัตรประจำวันที่ไม่ต้องใช้พลังมาก ความสามารถในการบริโภคสูงประกอบกับไม่มีเวลาในการออกกำลังกาย มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจขาดเลือด เบาหวาน และ ความอ้วน มากกว่าชนชั้นกลาง สอดคล้องกับ รายงานการสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนปี 2544 ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ก็ยังยืนยันให้เห็นว่า กลุ่มอาชีพ “ผู้ปฏิบัติงานวิชาชีพ นักวิชาการ และ นักบริหาร” เป็นกลุ่มที่ใช้จ่ายในด้านอาหารและเครื่องดื่มสูงที่สุด (เครื่องดื่มที่มีและไม่มีแอลกอฮอล์) รวมทั้ง น้ำตาลและขนมหวานและอาหารที่มีไขมันสูงที่สุดอีกด้วย
วิถีชีวิตการทำมาหากิน ระบบทุนนิยมมุ่งส่งเสริมให้ผลิตเพื่อขาย เพื่อให้ได้มาซึ่งกำไรมากๆ ทำให้การผลิตเป็นไปเพื่อการค้า มากกว่าการผลิตแบบยังชีพแบบดั้งเดิมของไทย การปลูกเพื่อการค้าปลูกพืชชนิดเดียวใช้สารเคมีช่วยในการเร่งการผลิต ต้องใช้เงินลงทุนและเงินหมุนเวียนจำนวนมาก เมื่อผลิตออกมาก็แย่งกันขาย แข่งกันผลิตจนเกิดภาวะล้นเกินกลายเป็นสินค้าที่มากเกินความต้องการ เกิดจากการผลิตที่ต้องใช้ต้นทุนสูงแต่ขายไม่ได้ราคา ภาวะขาดทุนเป็นหนี้เป็นสิน ก่อให้เกิดความเครียด นำมาซึ่งปัญหาสุขภาพจิต อีกด้านหนึ่งการผลิตเพื่อขายนำไปสู่การใช้สารเคมี เช่น ปุ๋ย ยาฆ่าแมลง สารเคมีสะสมในผักเมื่อกินผักที่มีสารเคมีก็ส่งผลกระทบต่อสุขภาพ ในส่วนของอาหาร อาหารสดประเภทต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นผักหรือเนื้อสัตว์จะใช้สารเคมีจำพวกฟอร์มารีน แช่ผักและปลาให้ดูสดอยู่ตลอดเวลา เนื้อหมูและไก่มีสารเร่งเนื้อแดงและสารที่เป็นฮอร์โมนที่เร่งการเจริญเติบโตของไก่ ในอาหารสำเร็จรูปมีสารกันบูดและผงชูรสจำนวนมาก สารจำพวกนี้เมื่อรับประทานเข้าไป จะไปสะสมในร่างกายของคนและนำไปสู่การเป็นมะเร็งในที่สุด
ดังนั้นวิถีเกษตรในระบบเศรษฐกิจพอเพียงที่พระเจ้าอยู่หัวดำรัสไว้ เป็นเกษตรกรรมแบบยั่งยืนที่ไม่พึ่งเทคโนโลยี เช่นปุ๋ย ยาฆ่าแมลง ยาฆ่าหญ้า ทำให้กินอาหารที่ปลอดสารพิษนำไปสู่การมีสุขภาพที่ดี เกิดชีวิตที่พอเพียง สิ่งแวดล้อมที่พอเพียง สุขภาพที่พอเพียง ความเป็นอยู่ที่สมดุลเกิดขึ้น ซึ่งเป็นเกษตรอินทรีย์ เกษตรยั่งยืนที่ไม่ใช่หมายถึงแค่การเพราะปลูกพืชผลและเลี้ยงสัตว์เท่านั้น แต่หมายถึงวิถีทางแห่การฝึกฝนตัวตนสู่การบ่มเพราะคุณค่าความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ด้วยความรักความเอื้ออาทรต่อบุคคล สังคมและชุมชน
วิถีชีวิตที่มีหลากหลายคู่และขาดการมีผัวเดียวเมียเดียว การพัฒนาที่นำไปสู่ภาวะทันสมัยโดยทำให้คนมีความพรั่งพร้อมทางด้านวัตถุ คนรุ่นใหม่ไม่เห็นความสำคัญของวัฒนธรรมเดิม ทำให้สูญเสียวัฒนธรรมทางค่านิยม วิถีชีวิตที่ดีงามของชุมชนไป เช่น การรักนวลสงวนตัวขาดหายไป นำไปสู่การสำส่อนทางเพศเปลี่ยนคู่นอนกันบ่อย แต่ภาวะทันสมัยไม่ได้ทำให้คนในสังคมมีชีวิตที่มีความสุขและเกิดการแสวงทางออกใหม่ๆ ทำให้เกิดการแสวงหาการบริโภคสิ่งแปลกๆใหม่ๆประสบการณ์แปลกใหม่ทางเพศ ซึ่งนำไปสู่พฤติกรรมการสำส่อนทางเพศ การเปลี่ยนคู่นอนบ่อยๆ ไม่มีความรู้สึกผูกพันกันและเป็นช่องทางนำไปสู่การแพร่ระบาดของโรคเอดส์และฆ่าตัวตาย
วิถีชีวิตที่ฟุ่มเฟือย ในกระแสโลกาภิวัตน์สร้างให้เกิดค่านิยมทางสังคมที่เป็นไปในทิศทางเดียวกัน เช่น คนที่สวยต้องผมยาว ขาว สูง หุ่นดี ดังนั้นผลิตภัณฑ์ผิวขาวศัลยกรรมตกแต่ง ศูนย์เสริมความงาม เสื้อสายเดี่ยว เป็นต้น โดยเฉพาะในกลุ่มเยาวชนมีลักษณะลอกเลียนแบบกัน เพราะเชื่อว่าจะสวยดูดีเช่น เสื้อเล็กแคบรัดแน่น กระโปรงสั้น หิ้วกระเป๋าใบเล็ก พกโทรศัพท์มือถือ (ธวัชชัย เพ็งพินิจ,2548) ที่ทำให้คนหันเหการบริโภคจากสินค้าจำเป็นสู่สินค้าฟุ่มเฟือย และการบริการมากขึ้น(ผาสุก พงษ์ไพจิตร ,2540) สังคมไทยในปัจจุบันมีแนวโน้มนิยมความฟุ้งเฟ้อโดยเฉพาะในกลุ่มวัยรุ่นซึ่งนิยมการบริโภคสินค้าฟุ่มเฟือยการใช้สินค้าที่มีราคาสูงโดยเฉพาะสินค้าจากต่างประเทศการมีข้าวของเครื่องใช้ที่ไม่เหมาะสมกับวัยและฐานะ เช่นโทรศัพท์มือถือ รถยนต์ เป็นต้น ค่านิยมที่ไม่ถูกต้องทำให้คนกลุ่มนี้อยากได้ต้องหามาให้ได้ อยากมีต้องมีให้ได้ ไม่ว่าจะด้วยวิธีการอย่างไร วัยรุ่นบางคนสร้างปัญหาสังคม เช่น ขายบริการทางเพศ หรือก่ออาชญากรรม เนื่องจากต้องการมีทุกอย่างทัดเทียมเพื่อน ผู้ที่อยู่ในวัยทำงานบางคนแม้สามารถหารายได้แล้ว ก็ไม่รู้จักวิธีใช้จ่ายเงิน โดยเฉพาะวัยรุ่น วิเชียร เมฆตระการ (2549) พบว่าวัยรุ่นไทยพกซิมมือถือกว่า 30 เบอร์ เป็นแฟชั่น โชว์ความเจ๋ง ซึ่งแสดงถึงความไม่ประหยัดของเด็กไทย
อีกด้านหนึ่งลักษณะนิสัยคนเปลี่ยนไปเป็นวัตถุนิยมมากขึ้น คนมีความต้องการสินค้าและบริการต่างๆ สูงมาก รายจ่ายในชีวิตประจำวันจึงสูงเป็นเงาตามตัว รายจ่ายเพื่อความบันเทิง สุขภาพที่เกินความจำเป็น ท่องเที่ยว รายจ่ายเพื่อสังคม และต้องการมีคุณภาพชีวิตที่ดีซึ่งทำให้มีความต้องใช้เงินมากขึ้นกว่าคนสมัยก่อน ซึ่งมักจะทำงานอยู่กับบ้าน มีนิสัยการกินอยู่อย่างประหยัด มักไม่ค่อยมีเรื่องให้ต้องใช้เงินมากมายนัก มีเงินเก็บออมไว้ได้สภาพสังคมอย่างในอดีตเช่นนี้พอจะยังพบเห็นได้ในท้องถิ่นชนบทที่ยังห่างไกลความเจริญในแบบสังคมเมืองคนสมัยใหม่จึงมีความจำเป็นต้องวางแผนชีวิตแบบพอเพียง
การกล่าวข้างต้น เพื่อที่จะเชื่อมโยงให้เห็นว่ากระแสโลกาภิวัตน์ส่งผลกระทบอย่างมาก ต่อวิถีชีวิตการดำเนินในด้านต่างๆ และนำไปสู่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพด้วยดังนั้นการหันมามองวิถีชีวิตที่พอเพียง น่าจะเป็นช่องทางที่มุ่งหวังให้ประชาชนคนไทยมีวิถีชีวิตที่มีสุขภาพที่ดีขึ้น มีค่านิยม ความรู้ และเจตนารมณ์ที่มุ่งมั่นในการมีพฤติกรรมสุขภาพที่ดี นำไปสู่ร่างกายที่สมบูรณ์แข็งแรง ทั้งทางกาย ใจ สังคมและจิตวิญญาณ ควรมาสนับสนุนปลูกสร้างวัฒนธรรมและวิถีชีวิตพอเพียงที่รู้จักพอ ในขณะเดียวกันต้องขจัดวิถีชีวิตที่ไม่รู้จักพอที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพให้เลือนหายไปจากสังคมไทย ดังนั้น “ความพอเพียง” หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป็นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกันในตัวดีพอสมควร ต่อการมีผลกระทบใดๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลง ทั้งภายนอกและภายใน ทั้งนี้จะต้องอาศัยความรอบรู้ ความรอบคอบ และความระมัดระวังอย่างยิ่งในการนำวิชาต่างๆมาใช้ในการวางแผน และดำเนินการทุกขั้นตอน และ ขณะเดียวกันจะต้องเสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ โดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ของรัฐ นักทฤษฎี และ นักธุรกิจในทุกระดับ ให้มีสำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย์สุจริตและให้มีความรอบรู้ที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตด้วยความอดทน ความเพียร มีสติปัญญาและความรอบคอบเพื่อให้สมดุลและพร้อมต่อการรองรับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและกว้างขวางทั้งด้านวัตถุ สังคมสิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกได้เป็นอย่างดี” (พระราชดำรัสเนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา:4 ธันวาคม 2546) ความพอเพียง ไม่ใช่แค่ การพึ่งตนเอง ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษว่า Self-sufficiency แต่คำว่า พอเพียง ในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงนั้น มีความหมายกว้างกว่าแค่การพึ่งตนเองได้ เศรษฐกิจพอเพียงซึ่งตรงกับคำว่า Sufficiency Economy หมายถึง พอมีพอกิน พอเพียงตามความหมายนี้ อาจจะมีมาก อาจจะดูฟุ่มเฟือย อาจจะมีของหรูหราก็ได้แต่ว่าต้องไม่ไปเบียดเบียนคนอื่น ต้องให้พอประมาณตามอัตภาพ เศรษฐกิจพอเพียงจึงมีลำดับขั้นของการพัฒนาและปฏิบัติ ที่เริ่มต้นจาก หลักของการพึ่งตนเอง เปลี่ยนจากการพึ่งพาตนเองไม่ได้หรือต้องคอย อาศัยผู้อื่นอยู่ตลอดเวลา (Dependent) เป็นการพัฒนาตนเองให้มีความ เข้มแข็ง เป็นอิสระ (Independent) แล้วจึงค่อยๆ พัฒนาขึ้นมาเป็นการ แลกเปลี่ยน การรวมกลุ่มช่วยเหลือกัน จนนำไปสู่การพึ่งพิงอิงกัน (Interdependent) สงเคราะห์เกื้อกูล ร่วมมือกัน และประสานกับโลกภายนอก วิกฤตทางเศรษฐกิจในปี 2540 ได้ชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนถึงการพัฒนาที่มุ่ง สร้างความเจริญในทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็ว โดยขาดพื้นฐานที่มั่นคง (อานันท์ ปันยารชุน ,2549) ซึ่งถ้าประกอบกับหลักการสอนของพระพุทธศาสนา ที่ให้ใช้การดำเนินวิถีชีวิต ที่ให้พึ่งตนเองด้วยการประกอบอาชีพที่สุจริต มีความขยันหมั่นเพียร รู้จักรักษาทรัพย์ที่หามาได้ คบเพื่อนที่ดี และเลี้ยงชีวิตที่เหมาะพอดี โดยไม่ต้องพึ่งพาผู้อื่น ในด้านการอยู่ร่วมกันให้ความช่วยเหลือกันนั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง พระพุทธศาสนา ส่งเสริมให้คนร่ำรวยช่วยเหลือคนยากจน ให้มีความเสียสละ ไม่เอารัดเอาเปรียบคนจน ซึ่งช่วยธำรงสังคมให้เกิดความเป็นธรรมในสังคมได้มาก “ทำความดี ละเว้นความชั่ว ทำจิตใจให้บริสุทธิ์” เป็นหลักธรรมที่เป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา จะเห็นได้ว่า พระพุทธศาสนาได้ให้ความสำคัญในการทำความดีมากกว่าสิ่งอื่นใด โดยใช้หลักธรรมในการข่มจิต บังคับกายของตน ให้มีสติในการทำสิ่งต่างๆ เพื่อให้เกิดความถูกต้องและความเหมาะสม เราควรนำหลักเศรษฐกิจพอเพียงและหลักคำสอนของศาสนาที่มีมาตั้งแต่ดั่งเดิมจะทำให้เรามีวิถีชีวิตที่มีความสุขทั้งกาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ กล่าวโดยสรุป การพัฒนาที่ผิดพลาดที่เน้นความมั่งคั่ง ในที่สุดตกเป็นเหยื่อของโลกาภิวัตน์ ในขณะเดียวกันสังคมไทยยังไม่สามารถนำเอาวัฒนธรรมของประเทศอุตสาหกรรม ที่อาศัยความรู้ ความคิดความเข้าใจ ทางวิทยาศาสตร์เป็นพื้นฐานมาเป็นเครื่องนำทาง ประกอบกับความอ่อนแอของระบบต่างๆจึงทำให้เราไม่สามารถรับมือกับแรงกดดันของกระแสโลกาภิวัตน์ได้ ความมั่งคั่งเป็นระบบการผลิตและบริโภคที่มีนัยว่าฟุ่มเฟือยไร้ขีดจำกัด ไม่คำนึงถึงความสิ้นเปลืองของทรัพยากร นำไปสู่ปัญหาทรัพยากรธรรมชาติและการดำรงชีวิตของมนุษย์ จึงนำมาสู่ปัญหามากมาย โดยเฉพาะปัญหาสุขภาพ หากเปลี่ยนกระบวนการคิดที่เน้นความมั่งคั่งมาเป็นการมีวิถีชีวิตที่พอดี เป็นการอยู่กินอย่างพอดี มีการผลิตและบริโภคที่ไม่ฟุ่มเฟือยคำนึงถึงความสมดุลระหว่างความต้องการของมนุษย์กับความสามารถรองรับของฐานทรัพยากร ที่นำไปสู่ความยั่งยืนทั้งของทรัพยากรและการดำรงชีวิตของมนุษย์ ความพอเพียง คือพอดีพอประมาณ มีเหตุมีผล มีความอิสระและพึ่งตนเองได้ ไม่เบียดเบียนผู้อื่น เพื่อการมีวิถีชีวิตที่ดีเป็นเงื่อนไขที่จำเป็นต่อภาวะสุขภาพ รากฐานความพอเพียงนั้นสามารถโยงไปสู่วิถีชีวิตแนวพุทธได้และเป็นแนวทางที่คล้ายคลึงกันที่อาจจะทำให้มีวิถีชีวิตและสุขภาพที่ยั่งยืนยิ่งขึ้นต่อไป
วันเสาร์ที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2553
